نقش دوگانه ی مذهب

نقش دوگانه ی مذهب

چند روز پیش با گروهی از همکاران بر سر این بیت حافظ که می گوید:

واعظان کاین جلوه در محراب و منبر می کنند     

چون به خلوت می روند آن کار دیگر می کنند

گفت و گو می کردیم. آنها به تفسیر ظاهری و روشن این بیت برای نقد مذهبیون اشاره کردند. من عرض کردم حالا به جای واعظان، معلمان، مهندسان، کاسبان و یا پزشکان بگذارید مگر فرق می کند؟ همه ی آنهایی که در محیط کار و فضای عمومی جامعه کاری انجام می دهند؛ چون به خلوت می روند آن کار دیگر می کنند. در مقابل آنان استدلال می کردند که واعظان چون کار مذهبی می کنند و به نام دین و مقدسات سخن می گویند و حکومت می رانند؛ با دیگر اقشار و صنوف متفاوت هستند. نوعی قدسیت برای خود قائل اند. بنده در مقام پاسخ گفتم: مگر ما نمی گوییم کاسب حبیب الله است. مگر معلمی را شغل انبیا نمی دانیم. مگر خدمت پزشکان و مهندسان را الهی نمی شماریم. این کارکرد، خصلت آدمیان است و به صنفی خاص تعلق ندارد. یکی از دوستان این تعمیم پذیری را پذیرفت.

    اخیرا داشتم کتاب " نوشته های اساسی شریعتی" را می خواندم به این فقرات از کتاب خودسازی انقلابی رسیدم " مگر این تنها مذهب بوده است که در خدمت قدرت های جابر و طبقات حاکم بوده است؟ شعر، هنر، ادبیات، فلسفه، اخلاق و حتی علم و صنعت مگر در انحصار چه طبقاتی بوده اند و به چه ارباب هایی خدمت می کرده اند؟ نقش اجتماعی و جهت گیری تاریخی یک امر مسأله ای است و خاستگاه آن و حقیقت جوهری آن مسأله ای دیگر.

    اگر کسی نداند که حتی ثمره ی شهادت ها و انقلاب های راه عدالت و آزادی و حق پرستی در تاریخ دستمایه های گرانبهایی برای ظلم و استبداد و دروغ شده است از تاریخ هیچ نمی داند....

    بدین گونه است که مذهب، نقشی متضاد را در سرگذشت انسان داشته است از سویی نقشی ضد تکاملی در دست قدرتهای ضد انسانی که بر همه چیز مسلط بوده اند و از سویی دیگر نقشی تکاملی که روح را در ورای حکومت این قدرت ها، با پرستش معبودی به نام مظهر جمال و جلال و طهارت و قدوسیت و بینایی و اراده و علم و خلاقیت و ابدیت وجود و مهر و زیبایی و عشق و حق و عدل... و به سوی مطلق، کمال و علو می کشانده است.(ص 107(

      از مجموع گفت و گو و نوشته ی شریعتی به این نتیجه رسیدم که نمی توان افراد را به جرم مذهبی بودن همواره مورد سرزنش قرار داد و برخی امور را فقط به آنان نسبت داد. هر چند توقع می رود مذهبیون کمتر به امور ناسفته دست بزنند.