تب فلسفی

تبارشناسی یک حدیث مقدمه با تمام شهرتی که حدیث «من عرف نفسه فقد عرف ربه» دارد اما پیشینه ی آن را هم می توان در میان یونانیان جست و هم به تفسیر و تأویل های عرفانی آن در ادیان آسمانی دست یازید. در این جستار با بیان تبارشناسی حدیث مذکور درمی یابیم که جمله ی فوق حدیث نیست بلکه گزین گویه ای یونانی است که کاربرد اخلاقی-عرفانی دارد. تبارشناسی حدیث جمله ی «خودت را بشناس» گویا اولین بار از زبان تالس در قرن ششم قبل از میلاد بیان شده است. سایمون کریچلی در کتاب «فیلسوفان مرده» می نویسد: تالس که کسوف خورشیدی ماه می سال 585 قبل از میلاد را پیش بینی کرد احتمالا نخستین گوینده ی عبارت خودت را بشناس است.(1) البته برخی این عبارت را به کیلون از اهالی اسپارت نسبت می دهند.(2) از اندرز کلاسیک یونان آگاهیم که خود را بشناس. این دعوتی به درون نگری نیست هشدار به این واقعیت است که تو آنچه آرزو می کنی نیستی، یعنی خدا نیستی(3) کسی که از این عالم روی برمی گرداند تا در پی به کمال رساندن خویش برآید به وجود اخلاقی می رسد و این بار سقراط است که الگو واقع می شود زیرا او انسانی است که شعارش این است «خودت را بشناس» با وجود این، سقراط هنوز کسی جز شاهدی بر حقیقت نیست و مُقدّر بود که آموزه اش در قالب نظام و یا در قالب نگرش هایی صرفا کلبی مسلکانه شکل و قوام یابد.(4) در پاره ای از رسالات عربی چنین عبارتی را به افلاطون و ارسطو نسبت می دهند.(5) فیلون اسکندرانی(م/40م) که ادبیاتی را که در آن مفاهیم تورات با عناصر فکر رواقی و افلاطونی درهم آمیخته بود، بارور کرد؛ با تفسیر جمله ی معروف سقراط یعنی خود را بشناس به عرفان می گراید.(6) رواقیان در ترجمه ی این جمله گفته بودند که هر کس خود را بشناسد خدا را خواهد شناخت. به عقیده, ...ادامه مطلب